ตามน้ำ

คนไทยชอบตามฝรั่ง ตามญี่ปุ่น ตามเกาหลี เคยสงสัยรึเปล่าว่าฝรั่งเค้าตามใครกัน ฝรั่งเค้าตามนิการากัว หรือกัวเตมาลา กันรึเปล่า หรือว่าฝรั่งตามฝรั่งกันเอง ที่จริงแล้วนิสัยการตามนี่ก็เป็นกันทุกคนนั่นแหละ ลองดูวิดีโอนี้

อันนี้คลาสสิกมากใครเรียนจิตวิทยาต้องได้ดู และได้ฮากันทุกคน นิสัยการตามเป็นสิ่งแรกๆที่นักจิตวิทยาเค้าค้นพบกันเลยทีเดียว (สามารถสังเกตได้ว่าวิดีโอมันเก่ามาก) ไอเดียหลักๆ ก็คือมนุษย์ต้องอยู่ในสังคมถึงจะมีชีวิตอยู่รอดได้ (หรือตอนที่โรงเรียนสอนๆ กัน ว่า มนุษย์เป็นสัตว์สังคม) และสังคมย่อมมีผลต่อพฤติกรรมคน สาขาจิตวิทยาสังคมโผล่ขึ้นมาเป็นสาขาย่อยในจิตวิทยาอีกทีนึง เพื่อจะศึกษาว่าสังคมมีอิทธิพลต่อคนยังไงบ้าง เช่น เรื่องนิสัยตามน้ำที่ได้ดูกันวิดีโอ นักจิตวิทยาสังคมเค้ามีทฤษฎีของเค้าว่า คนชอบตามน้ำกันไปเพื่อจะได้เป็นที่ยอมรับของสังคมนั้นๆ เพื่อจะได้อยู่รอดได้ (เอาซะง่ายๆแบบนี้ล่ะ) แล้วจะขยายทฤษฎีไปครอบคลุมถึงว่าทำไมคนบางกลุ่มถึงชอบตามแฟชัน หรือทำกิจกรรมตามกลุ่มเพื่อนเป็นต้น มีการทดลองเกี่ยวกับการตามน้ำของคน อันนี้แสบมากๆ นักจิตวิทยาชื่อ นายโซโลมอน แอช (Solomon Asch) เรียกคนเข้ามาร่วมการทดลอง สิ่งที่เค้าให้ทำคือให้นั่งในห้องประชุมพร้อมกับผู้ร่วมการทดลองคนอื่น ๆ อีกประมาณสี่ห้าคน แล้วจะโชว์รูปภาพข้างล่างนี้ให้ดู



แล้วให้ตอบคำถามตามรูปภาพ เช่น เส้นไหนยาวที่สุด เส้นไหนยาวเท่ากัน แต่คนร่วมการทดลองไม่รู้ว่า คนอื่นที่นั่งอยู่น่ะจริงๆ เป็นหน้าม้า กฎก็คือเวลาตอบคำถามต้องตอบให้คนอื่นได้ยินด้วย แล้วหน้าม้าจะตอบก่อนตลอดแล้วก็ตอบผิดตลอด โอเค เริ่มภาพแรกเส้นซ้ายยาวกว่าเส้น A แบบเห็นๆ คนทำการทดลองก็ถามคนในห้องทีละคนว่าว่าเส้นไหนยาวกว่า หน้าม้าทุกคนตอบว่าเส้น A หมด คนที่ร่วมการทดลองตัวจริงก็งงๆ แล้วก็ตอบว่าเส้น A ยาวกว่า ... อื่ม.. อาจจะเป็นไปได้ว่าหมอนั่นมันโง่เอง เลยทำการทดลองแบบเดิมเนี่ยแหละ แต่ลองเรียกคนอื่นเข้ามา ผลปรากฎเหมือนเดิม ทำกี่ทีๆ ผลก็เหมือนเดิม ยกเว้นบางคนที่ยอมแหกคอกแล้วให้คำตอบที่ถูกมา แต่ว่าคนพวกนั้นเป็นส่วนน้อย คำตอบมันง่ายนิดเดียว ถ้าไม่มีหน้าม้ามาทำให้เขว คนส่วนใหญ่จะตอบถูกหมด เท่านี้ยังไม่พอถ้าทำการทดลองนี้โดยที่เปลี่ยนจำนวนหน้าม้าในห้อง ปรากฎว่าถ้าจำนวนหน้าม้าเพิ่มขึ้นคนยิ่งตอบผิดมากขึ้น จากการทดลองนี้ นักจิตวิทยาสังคมก็พิสูจน์ว่าคนรอบข้างมีผลต่อการตัดสินใจของคนจริงๆ แม้ว่าการตัดสินใจนั้นมันง่ายขนาดนั้นก็ตามที เรียกได้ว่าถ้าคนเยอะพอ นักจิตวิทยาสามารถชี้นกเป็นนก ชี้ไม้เป็นไม้ได้จริงๆ

แต่นี่ดูเหมือนจะไม่ได้น่าสนใจเท่าไร เพราะว่าที่การตามน้ำเช่น คนตามแฟชัน หรือทำอะไรตามเพื่อนเนี่ย ก็เป็นเพราะเค้าอยากทำอย่างนั้นเอง ทำแล้วไม่เดือดร้อนใคร แล้วก็ดูเหมือนคนก็จะมีความสุขด้วยที่ ทำผมน้ำตาลเกลียวโนเนะเหมือนนิตยสารแฟชั่น หรือสามารถร้องเพลงเกาหลีเหมือนเพื่อนที่โต๊ะมหาลัยได้ อันนี้เค้าเรียกว่าตามน้ำตามกระแส แต่ว่าตามใจตัวเองในระดับนึง
แต่ในบางทีคนทำตามคำสั่งคนอื่นทั้งๆ ที่ไม่อยากจะทำ เช่น ทหารนาซีฆ่าคนยิวตายเป็นเบือตอนหลังสงครามโลก ฮิตเลอร์เก่งขนาดหากองทัพที่คนมันโหดขนาดฆ่าชาวบ้านได้เยอะๆ อย่างนั้นเลยเหรอ หรือว่าคนเยอรมันมันเหี้ยมอย่างนี้ทุกคน หรือว่าอะไรกัน เหตุการณ์นี้ทำให้นักจิตวิทยาสังคเกิดอยากรู้ว่าทำไมคนถึงทำชั่วตามที่คนอื่นสั่งได้ ถ้ารู้ต้นเหตุของความชั่ว นักจิตวิทยาสังคมก็จะกลายเป็นฮีโร่ คุ้มครองโลกโดยสกัดต้นเหตุของความชั่วร้าย อื่ม... ฟังดูดีนะ ไว้มาดูกันว่ามันง่ายอย่างงั้นจริงรึเปล่า ดูกันตอนหน้า